De nieuwe Leidraad Veilig Bestuur geeft handvatten voor de weerbaarheid van organisaties. Betrokkenen bij het Netwerk Weerbaar Bestuur vertellen over hun ervaringen.
Nog niet zo lang geleden opereerden provinciale politici en bestuurders in de luwte. Nu zij meer direct contact met burgers hebben, krijgen zij steeds vaker te maken met bedreiging en intimidatie. Yvon van Loon, directeur van beroepsvereniging Statenlidnu, is daarom sinds vorig jaar adviseur geworden binnen het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur. ‘Het is belangrijk dat we samen de grens trekken en ervoor blijven zorgen dat onze democratie in balans blijft.’
Als commissaris van de Koning in Groningen krijgt René Paas Statenleden over de vloer die met agressie en intimidatie te maken krijgen. Althans, zo zou het moeten zijn. Maar hij weet dat lang niet alle gevallen hem bereiken. Zelf maakte hij ook het nodige mee. Hij doet er dan ook alles aan om de drempel zo laag mogelijk te maken. ‘Ik heb liever dat mensen bij me komen met iets wat waarschijnlijk geen bedreiging is, dan dat ze zaken wegstoppen en er ondertussen heel erg mee zitten.’
Een woedende menigte, een man die hem achterna zit of de ellende op social media. Jan Daenen, Statenlid in Gelderland, wordt er niet snel warm of koud van. Te allen tijde probeert hij het gedrag van de boze burger te begrijpen. ‘Meer bewustzijn over wat intimidatie werkelijk is, is hard nodig.’
Vier jaar geleden begon ze enthousiast als Statenlid in Overijssel. Nu gaat Renilde Huizenga als D66-lijsttrekker voor een tweede termijn. Ze zag het debat verharden en intimidatie en agressie toenemen. Er is maar één oplossing om het tij te keren: de verbinding zoeken. Zowel met de inwoners als met collega-Statenleden.
Eén uitspraak, ook nog eens uit z’n verband gerukt, zorgde ervoor dat het leven van toenmalig Statenlid Julie d’Hondt op z’n kop stond. ‘Als ik had kunnen uitleggen wat ik precies bedoeld had, was die ene uitspraak geen eigen leven gaan leiden.’
Jaap Stalenburg, Statenlid in Fryslân, dacht dat hij alles al had meegemaakt. Maar de ‘belegering’ van het provinciehuis afgelopen zomer, met een bommelding als afsluiter, sloeg alles. In gesprek gaan met zowel de opstandige meute buiten de muren als met verbaal agressieve collega’s in de vergaderzaal is dé remedie.
Agressie en intimidatie zijn niet normaal, maar lijken helaas wel steeds meer onderdeel te worden van het publieke debat. Hoewel de gevallen van intimidatie en bedreiging toenemen en ook steeds vaker in het nieuws komen, neemt het aantal meldingen en aangiftes af. Om die trend te doorbreken is een norm tegen agressie en intimidatie voor decentrale politieke ambtsdragers ontwikkeld.
De doodsbedreigingen die Jan Hordijk, voormalig wethouder in Zuidplas, ontving, brachten hem niet van zijn stuk. Al beseft hij dat het klein houden van incidenten zijn overlevingsmechanisme is. 'Ik ben er in eerste instantie lichtzinnig mee omgegaan, zeker als het om de impact op mijn vrouw gaat.'
Hij voelde dat hij iets wilde met het onderwerp agressie en intimidatie. Daarom werd Daniël van Schijndel, raadslid in Asten, lid van het Ondersteuningsteam. Niet alleen om een luisterend oor te bieden aan collega’s die te maken hebben met bedreigingen, maar ook om er zelf iets van te leren. 'Door de coaching ben ik gaan beseffen hoe groot de impact van een incident op je gevoel is.'
Een bewoner die op een inspreekavond even uit zijn slof schiet, het hoort erbij, vindt Joyce Langenacker, burgemeester in Ouder-Amstel. Maar een plas verf voor de voordeur van je huis komt te dichtbij. 'Ook gedragingen die niet strafbaar zijn kunnen je raken. Daarom moeten we agressie en intimidatie meer bespreekbaar maken.'
Frank van der Meijden, burgemeester in Laarbeek, heeft een missie. Hij wil en zal de georganiseerde drugscriminaliteit in zijn gemeente een halt toeroepen. De bijbehorende bedreigingen dacht hij nuchter te ondergaan, maar inmiddels weet hij dat de werkelijkheid anders is. 'De pijn zit niet eens in de bedreiging zelf, maar meer in de emoties van mijn achterban.'
Jurgen van Houdt, wethouder in Enschede, kreeg rond de komst van een asielzoekerscentrum het nodige op zijn bordje. En ook zijn gezin werd de dupe van alle commotie. Terugkijkend had hij graag eerder een sparringpartner gehad om zijn situatie mee te bespreken. 'Je moet wel een heel veelzijdig mens zijn om alles zelf te weten en te kunnen oplossen.'
Praten over een bedreiging, ervaringen delen binnen de lokale democratie, het moet gemeengoed worden, vindt Eline Lauret, raadslid in Nijmegen. ‘Het moet duidelijk zijn dat iemand zich gezien voelt en erkend wordt in zijn ervaring.’
Ze maakte het een en ander mee als burgemeester en wethouder, maar een doodsbedreiging deed Letty Demmers, nu ombudsfunctionaris bij de Nationale Politie, beseffen dat een grens was overschreden. Als lid van het Ondersteuningsteam wil ze bestuurders ervan doordringen dat agressie en intimidatie op de agenda moet staan. Niet alleen na een incident, maar juist in de koude fase.
Winnie Prins is voormalig wethouder in Zeewolde en voorzitter van het Kennispunt lokale politieke partijen. Ook is zij als ervaringsdeskundige betrokken bij het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur. Het Kennispunt heeft onlangs de Module Integriteit en Weerbaarheid voor lokale politieke partijen gelanceerd. In dit interview vertelt Prins over het belang van aandacht voor weerbaarheid en integriteit in de selectie van kandidaat-volksvertegenwoordigers.
Vernieuwing en ontwikkeling van democratie ligt Ruurd Palstra (griffier gemeente Velsen) na aan het hart. "Als er in Velsen vormen van participatie opbloeien waarbij inwoners meedenken over hun buurt of woonplaats, geeft mij dat energie. De keerzijde van open en democratisch bestuur is dat kwaadwillende daar misbruik van kunnen maken. Bestuurders kunnen zich alleen kwetsbaar opstellen, als ze alert zijn op criminele ondermijning. Dat stond centraal in onze weerbaarheidscan."
Als arbeids- en organisatiedeskundige implementeert Monique van Limpt in opdracht van het A&O-fonds het Gemeentelijk Incidenten Registratiesysteem (GIR), een systeem voor de eigen organisatie. Daarnaast geeft ze trainingen over omgaan met agressie. “Helaas melden ambtenaren en bestuurders agressie- en geweldsincidenten nog te weinig, terwijl dat juist incidenten kan inperken en beperken.”